نفرین زمین در انتظار گلستان /جولان چاه‌های غیرمجاز ادامه دارد

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، علی قاسمعلی؛ بروز تغییرات اقلیمی، پیامدهای پرشماری در سرزمین پهناور ایران به همراه داشته است و استان شمالی و به ظاهر سرسبز گلستان، هم از این قاعده مستثنا نبوده است.تاثیر رخدادهای آب و هوایی مانند خشکسالی با اشکال مختلفی مانند افزایش فرسایش خاک، از بین رفتن تالاب‌ها، نابودی مراتع، وقوع ریزگردها و حتی فرونشست زمین خود را نمایان کرده است.

همزمان با تغییرات اقلیمی، برخی از فعالیت‌های بشری موجب تشدید پیامدهای خشکسالی شده است که از آن جمله می‌توان به مقوله بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیر سطحی و به طور خاص حفر چاه‌های غیر مجاز برای مصارف صنعتی شرب و کشاورزی، اشاره کرد؛ رویه‌ای نادرست که بخشی از خسارت‌های جبران ناپذیر آن، در شکل فرونشست و کاهش دبی آب چاه‌های مجاز پدیدار شده است.

آینده ترسناک فراروی گلستان

استان گلستان به سبب شرایط خاص جغرافیایی و برخورداری از خاک حاصلخیز حدود نیم میلیون هکتار اراضی زراعی دارد و همین ویژگی سبب شده تا دیار هیرکان به یکی از قطب‌های تولید محصولات کشاورزی و زراعی در کشور تبدیل شود.

 افت محسوس نزولات آسمانی و کاهش آورده رودخانه‌های دائمی و موقت در استان گلستان سبب شده تا روز به روز وابستگی کشاورزان به منابع آب زیر سطحی و چاه‌ها بیشتر شود و در این شرایط، طی سالیان اخیر هزاران چاه غیر مجاز در گلستان حفر شده است.

بر اساس برخی آمارها حدود ۱۵ تا ۱۷ هزار حلقه چاه غیر مجاز در گلستان وجود دارد که استمرار فعالیت این چاه‌ها و استخراج بی‌ضابطه آب از منابع آبی آینده‌ای ترسناک فراروی گلستان ترسیم کرده است.

با وجود فعالیت کنترلی و گشت‌های میدانی پرسنل شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان اما مشاهدات عینی خبرنگار دانشجو حاکی از آن است که توقفی در برداشت آب و البته حفر چاه‌های غیر مجاز استان گلستان دیده نمی‌شود. البته بی‌انصافی است؛ اگر همکاري مراجع قضایی با نهادهای متولی در حوزه برخورد با چاه‌های غیر مجاز را نادیده بگیریم؛ اما گستردگی این عارضه پرخطر سبب شده تا چالش چاه‌های غیر مجاز در گلستان همچنان ادامه داشته باشد.

برخورد قهری با کشاورزان کارساز نیست

فاطمه جمشیدی از کارشناسان حوزه منابع آب در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو اظهار کرد: در ۶۰۰ هزار هکتار از وسعت استان گلستان، فعالیت کشاورزی و زراعی انجام می‌شود و پایش مستمر و دائمی از این عرصه‌ها برای جلوگیری از حفر چاه غیر مجاز اقدامی سخت و طاقت فرسا است.

 وی گفت: در اکثر اوقات حفر چاه‌های غیر مجاز با هدف جبران کاهش نزولات آسمانی انجام می‌شود و تا زمانی که بهره‌وری از آب در حوزه کشاورزی ارتقا پیدا نکند؛ این رویه همچنان ادامه خواهد داشت.

 جمشیدی ادامه داد: زندگی حدود یک سوم مردم گلستان با کشاورزی و زراعت گره خورده است و برخورد قهری با کشاورزان جوابگو نیست؛ باید سازوکاری اتخاذ کنیم که بهره‌وری از آب افزایش یابد.

وی گفت: در سالیان اخیر، از یک سو با همکاری بانک‌های استان گلستان، فرایند نصب کنتور بر روی چاه‌های مجاز آغاز شده است اما از سوی دیگر حفر چاه‌های غیر مجاز و البته برداشت بی‌رویه از چاه‌های مجاز و فاقد کنتور با شدت ادامه دارد.

 جمشیدی افزود: تسهیل‌گری در ارائه وام به کشاورزان و ارتقای مکانیزاسیون، گسترش روش‌های نوین آبیاری و از همه مهمتر فرهنگ سازی بین بهره‌برداران حوزه کشاورزی از جمله راهکارهای کاهش دست اندازی به منابع آب زیر سطحی و مقابله با افزایش چاه‌های غیر مجاز است.

هزینه‌بَری بالای انسداد چاه و بی رغبتی پیمانکاران 

 حسین حاجی‌حسینی‌،معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان در گزارشی به خبرنگاران اظهار کرد: از سال ۱۴۰۰ تا سال ۱۴۰۵ مدت اجرای برنامه‌های اجرایی سازگاری با کم آبی استان است که اکنون بیش از سه سال از آن گذشته است.

وی اهم برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی شرکت آب منطقه‌ای استان را، انسداد چاه‌های غیر‌مجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز عنوان کرد و افزود: طی مدت زمانی که از اجرای برنامه سازگاری با کم آبی استان گذشته است، ۱۶۷۵ حلقه چاه غیر مجاز در استان توسط شرکت آب منطقه‌ای مسلوب المنفعه شده ‌و ۵۹۸۳ دستگاه کنتور هوشمند حجمی نیز بر روی چاه های استان نصب شده است.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان بیان کرد: از اضافه برداشت حدود ۱۹ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی طی این مدت جلوگیری شد.

حاجی‌حسینی مشکلات پیش روی جهت تحقق اهداف پروژه انسداد چاه های غیرمجاز را، استنکاف مالکان چاه های غیرمجاز از پر کردن چاه محفوره علی رغم نص صریح ماده ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب، هزینه های بالای پر و مسلوب المنفعه کردن چاه های غیرمجاز، عدم تمایل پیمانکاران برای شرکت در مناقصه های مرتبط با پروژه انسداد چاه ها به دلیل تنش های اجتماعی زیاد و کمبود تخصیص اعتبارات ، عدم همکاری مالکان دارای تجهیزات انسداد چاه غیرمجاز به دلیل مشکلات اجتماعی و بعضا آسیب به ماشین آلات آنها و در نهایت به دلیل دو کشت بودن اراضی کشاورزی استان و زمان بسیار اندک برای انسداد چاه در پایان فصل کشت سبز عنوان کرد.

شور شدن منابع آب گلستان

مدیرعامل آب منطقه ای گلستان هم در این باره گفت: در شش ماه اول سال جاری تعداد ۱۶۰ حلقه چاه غیر مجاز در استان پر و مسلوب المنفعه شد. در این مدت ۱۴ دستگاه حفاری غیر مجاز در استان توقیف شدند.

ایرج حیدریان با اشاره بر ارتباط و همکاری مؤثر دستگاه قضایی برای برخورد با آبخوان خواران و متجاوزان به منابع آب سطحی و زیرزمینی، ادامه داد: برداشت‌های بی‌رویه آب، سبب افت سطح آب‌ زیرزمینی خواهد شد که کاهش سطح آب‌ زیرزمینی خطرات و عواقب جبران‌ناپذیری از جمله لوله زایی، فرونشست زمین، شور شدن آب و کاهش کیفیت آب را در پی دارد.

وی گفت: هر گونه حفر و بهره برداری از چاه های غیرمجاز جرم محسوب شده و این شرکت با همکاری دستگاه قضایی با هرگونه تخلف در زمینه آب های سطحی و زیر زمینی برخورد خواهد کرد.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گلستان، گفت: یکی از مهم‌ترین پروژه‌های طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی، پروژه نصب کنتورهای هوشمند حجمی آب بر روی چاه ها است و در سال گذشته ۱۳۵۸ حلقه کنتور هوشمند بر روی چاه های کشاورزی استان گلستان نصب شد که به نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۳ درصد رشد داشته است و در سال جاری نیز این روند ادامه دارد.

وی با بیان اینکه نصب کنتور هوشمند یک تکلیف قانونی است، گفت: بمنظور انضباط مصرف و کنترل برداشت آب از چاه‌های مجاز به ویژه چاه های عمیق، نصب کنتورهای هوشمند حجمی که در قانون توزیع عادلانه آب به لزوم انجام آن توسط مالکین چاه ها تصریح شده است، راهکار مناسبی به‌شمار می‌رود.

وی گفت: با نصب این کنتورها می‌توان نظارت دقیق تری بر میزان برداشت آب توسط بهره برداران داشت و از کسری مخازن سفره های آب زیرزمینی و فرونشست نیز جلوگیری کرد.

فرونشست زمین ، یک بحران جدی در گلستان 

محمود اسپانلو،دادستان مرکز استان گلستان در گفتگو با خبرنگاران اظهارکرد: متاسفانه متولیان مربوط به مدیریت منابع آب، راهبرد تاثیر گذاری برای مسدود کردن چاه های غیرمجاز ندارد و اعلام کرده اند سالانه ۳۰۰ چاه را مسدود می کنند که با یک‌حساب سرانگشتی دهها سال انسداد این‌چاه ها طول می کشد در حالیکه کاهش سطح آب سفره های زیرزمینی و فرونشست زمین به یک بحران جدی در استان تبدیل شده است.

وی گفت: باید  چاه های آب شرب استان و زراعی مجاز شناسایی و حریم آنها روی نقشه مشخص و مستمر پایش شود و تخلفات را گزارش داده شود.

دادستان اسپانلو افزود: تردد دستگاه های حفاری نیاز به مجوز دارد و باید امور آب این دستگاه های حفار را شناسایی و جمع آوری کنند و اگر کوتاهی کنند ترک فعل است.وی تصریح کرد: اگر جایی چاه غیرمجاز  بود، بلافاصله پلمب و دستگاه ها را جمع آوری کنید و در دادستانی ما آماده ایم و قاطعانه کنار شما هستیم .

دادستان‌مرکز استان، بر پایش چاه های مسدود شده هم تاکید کرد و گفت: اگر در بررسی های ما مشخص شد چاه غیرمجازی به ظاهر مسدود شده ، با مدیران و  پیمانکاران متخلف، قاطعانه برخورد می کنیم.دادستان مرکز استان گفت: دادستان های سراسر استان آماده هرگونه همکاری در حوزه حفاظت از منابع آب هستند.

فردا دیر است؛ نفرین زمین نزدیک است‌

پایان سخن آنکه برای حل چالش چاه‌های غیر مجاز باید رویکردی فرا نهادی ترسیم شود و در کنار توسعه مکانیزیسیون و گسترش آبیاری نوین به فرهنگسازی توجه بیشتری داشته باشیم موضوعی کردن چاره اندیشی برای آن تبعات و خسارت‌های پرشماری را در حوزه محیط زیست و اقتصاد گلستان بر جای خواهد گذاشت. فردا دیر است؛ نفرین زمین نزدیک است‌.